Terug naar de kaart van Nederland!
Of kies uit de volgende kaarten:
Veel meer IJmuider lijn
(op deze website)
Deel 2 van de IJmuider vislijn
De laatste jaren van de lijn in de actieve goederendienst.
De laatste
trein naar IJmuiden?
Roelof Hamoen beschrijft de laatste rit op Haarlem - IJmuiden met 'mat
46'.
Externe informatie:
-Tekeningen van emplacementen
Schematische tekeningen van sporensituaties
van de IJmuider lijn anno 1975 zijn te vinden op deze
site van Sven Zeegers. Op dezelfde site besteedt hij ook aandacht
aan de beveiliging van de stations Santpoort-Noord
en Beverwijk.
Rondom de
IJmuider lijn
Voor uitstapjes,
evenementen en
toeristische tips:
De website van de gemeente Velsen, waaronder ook IJmuiden inmiddels ressorteert.
De (IJmuider) vislijn (1)
Door Roelof Hamoen en Oege Kleijne
Als het aan de NS had gelegen, dan was de spoorlijn Santpoort-Noord
- IJmuiden al in 1968 gesloten voor reizigerstreinen. Pas vijftien jaar later
voegde men de daad bij het woord. In de jaren negentig keerden gedurende twee
jaar weer reizigerstreinen op de lijn terug. Daarna verstomden de spoorse
geluiden. Doch een heropening 'dreigt' opnieuw!
Typerend voor de IJmuider lijn in de daluren. Slechts een enkele reiziger.
Haarlem, 19 september 1983 (treinstel 839). Foto: Oege Kleijne.
Strikt genomen is de railverbinding Santpoort - IJmuiden oorspronkelijk
niet één spoorlijn. In 1867 werd een spoorlijn van Haarlem via
Velsen (nu Velsen/IJmuiden-Oost), Beverwijk naar Uitgeest geopend. Pas zestien
jaar later, in 1893, later kwam er een aftakking van Velsen naar IJmuiden.
De lijn eindigde bij een min of meer tijdelijk station aan het Noordzeekanaal.
In 1898 werd de lijn verlegd naar de plek waar tot 1995 het stationsgebouw
heeft gestaan.
Ter hoogte van IJmuiden-Julianakade takte ooit een spoor af (hier te zien
door de verdieping) naar het onderstation. Dat zou op het oorspronkelijke
tracé zijn gelegd van de lijn die naar het eerste station voerde dat
tot 1898 dienst deed. Foto: Roelof Hamoen (1 december 1983).
De eigenaar van zowel de lijn naar IJmuiden als naar Uitgeest
was de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM) die ook de exploitatie
verzorgde.
De aftakking naar IJmuiden leverde veel reizigers- en goederenvervoer op.
Dankzij de visveiling in IJmuiden ontstond veel (inter)nationaal visvervoer
per trein.
Forensenvervoer
Het forensenvervoer in de relatief welvarende periode na de Eerste Wereldoorlog
leidde tot de elektrificatie van de lijn in 1927. Elektrische treinen gingen
toen de verbinding onderhouden met Haarlem en tijdens de spitsuren reden die
door naar Amsterdam CS.
Na de Tweede Wereldoorlog was het nodig de lijn grotendeels opnieuw te elektrificeren.
De bovenleidingmasten stonden in de meeste gevallen nog op hun plaats, maar
het koper waarvan de draden waren gemaakt was hard nodig als grondstof voor
de productie van oorlogstuig.
De oorspronkelijke bovenleidingpalen ter hoogte van IJmuiden Casembrootstraat
met treinstel 870 op 4 augustus 1976. Reizigers hadden een schitterend uitzicht
over Noordzeekanaal en Hoogovens. Foto: Roelof Hamoen.
De basis van de dienstregeling was na de Tweede Wereldoorlog
nog steeds dezelfde als na de elektrificatie in 1927 en zou dat tot de jaren
zeventig blijven: een uurdienst tot Haarlem en in de spits door naar Amsterdam.
Velsertunnel
In 1957 werd de spoorbrug over het Noordzeekanaal in de spoorlijn Velsen -
Beverwijk vervangen door de spoortunnel.
Het omvangrijke project omvatte een nieuwe spoorlijn tussen Santpoort-Zuid
en Beverwijk, inclusief het maken van een nieuwe aftakking te Santpoort-Noord
waar een nieuw station met verkeersleiding werd gebouwd. Tegelijkertijd kreeg
het fraaie station Santpoort de huidige benaming Santpoort-Zuid. Tussen Driehuis-Westerveld
en Santpoort-Zuid (precies: enkele honderden meters voor het huidige Santpoort-Noord)
liep de spoorlijn voor 1957 in een bijna rechte lijn. Het oude tracé
is overigens op sommige plaatsen nog te zien.
Het gevolg van de ingebruikneming van de Velser tunnel was dat tussen Santpoort-Noord
en IJmuiden nog slechts de IJmuider treindienst de haltes bediende.
Vanaf dit station vertakten zich tot 1957 de spoorlijnen naar IJmuiden
en Beverwijk. Velsen-IJmuiden-Oost, treinstel 884 op 30 juli 1983. Foto: Roelof
Hamoen.
Het einde in zicht
De intensivering van de busdiensten van de toenmalige NZH en de opkomst van
de auto drukten de resultaten zodanig dat de lijn in 1968 als een van de meest
onrendabele lijnen te boek kwam te staan. De NS wilden de reizigersdienst
aanvankelijk staken.. Dankzij Spoorslag 70, een plan om de frequenties en
de reissnelheid op de meeste spoorlijnen te verhogen, kreeg de lijn nog een
opleving. De dienst werd in de jaren zeventig elk half uur doorgetrokken naar
Amsterdam en in Haarlem werd gecombineerd met de trein uit Beverwijk
(- Alkmaar). Tijdens de spitsuren verzorgden treinstellen materieel '46 een
sneltreindienst die slechts op enkele stations stopte.
De verbetering van de dienst mocht echter nauwelijks baten. De reizigersaantallen
bleven op een onaanvaardbaar laag niveau.
Het oude stationsgebouw van IJmuiden in 1981, inclusief restauratie, brievenbus,
perronoverkapping en bushalte. Foto: Roelof Hamoen.
Toen de NS vervolgens besloten de dienst nog maar te beperken tot pendeltreinen
tussen Haarlem en IJmuiden, liep het aantal reizigers nog verder terug. Inmiddels
was ook de spitssneltrein van het toneel verdwenen. Bovendien verpauperden
de halten en stations in hoog tempo. Graffiti, vernielingen en urineren leidden
tot een sfeer van verpaupering, waarin reizigers zich onprettig of zelfs onveilig
voelden.
In de jaren tachtig sloeg de verpaupering toe. Graffiti
en vervuiling omlijsten de nieuwe en oude huisstijl van NS op het station
IJmuiden. Foto: Roelof Hamoen.
Dat alles, plus het feit dat de meeste bovenleidingmasten (het waren vaak
nog de bijna originele uit 1927) moesten worden vervangen, voerde uiteindelijk
tot sluiting.
Lees verder over het einde van het
goederenvervoer en de periode na sluiting.
Het station Velsen-Zeeweg gezien in de richting Santpoort
op 30 juli 1983 met treinstel 873. Het stationsgebouwtje is nog het enige
van dat type van architect W. Kloos in Nederland. Bovendien is dit het enige
overgebleven stationsgebouwtje aan de IJmuider lijn. Foto: Roelof Hamoen.
Santpoort-Noord - IJmuiden
Type spoorlijn: lokaalspoorlijn *)
Benaming: Vislijn (niet officieel)
Lengte van de spoorlijn: ca.
6 km
In dienst: 1867 en 1893 **)
Exploitatie (reizigers): gestaakt
Armseinen: nee.
Goederenverkeer: gestaakt
Materieel: n.v.t.
Halten: Santpoort-Noord, Driehuis-Westerveld, Velsen-Zeeweg, Velsen-IJmuiden-Oost,
IJmuiden-Casembrootstraat, IJmuiden-Julianakade, IJmuiden.
Toeristisch: strand, industrieel landschap, sluizen van IJmuiden.
Omgeving (landschappelijk): duingebied (Santpoort) en duin/strand/vissershaven
(IJmuiden).
In exploitatie bood de lijn een schitterend uitzicht op het Noordzeekanaal
en de Hoogovens.
*) Tot 1957 werd het gedeelte Haarlem - Beverwijk via Velsen-IJmuiden-Oost
als hoofdspoorlijn geëxploiteerd. Daarna Santpoort-Noord - IJmuiden tot
1983 als lokaalspoorlijn (80 km/h). Vervolgens als een spoorlijn met beperkte
beveiliging en als gevolg daarvan een beperkte baanvaksnelheid (40 km/h)
**) Zie onder Geschiedenis in een notendop.
Geschiedenis in een notendop
Oorspronkelijke verbinding:
-Haarlem - Uitgeest via Velsen-IJmuiden-Oost
-Velsen-IJmuiden-Oost - IJmuiden
Indienststelling:
-Haarlem -Velsen/IJmuiden-Oost - Uitgeest: 1867
-Velsen/IJmuiden-Oost - IJmuiden: 1893
Opbraak/lijnverleggingen/
elektrificatie/wijzigingen infrastructuur (belangrijkste):
-1894: verlegging spoorlijn van het tijdelijke eindpunt IJmuiden naar de plaats
waar nu de lijn nog ligt.
1905: ingebruikneming grotere en hogere spoorbrug over Noordzeekanaal.
-1926: ingebruikneming tweede spoor (naar
IJmuiden).
-1927: elektrificatie en opening halten Velsen-Zeeweg, IJmuiden-Casembrootstraat
en IJmuiden-Julianakade. Station Velsen omgedoopt in Velsen-IJmuiden-Oost.
-1957: indienststelling Velser spoortunnel
plus lijnverlegging tussen Santpoort en Driehuis-Westerveld.
-na 1957: afbraak spoorbrug over het Noordzeekanaal
ter hoogte van Velsen-IJmuiden-Oost.
-afbraak bovenleiding 1983/begin 1984
-verwijdering tweede spoor (Santpoort-Noord - IJmuiden): ca. 1989.
Modernisering beveiliging:
-1972: Ter Plaatse Bediend Relais Blokstelsel
(TPRB).
Drie maal is scheepsrecht?
De spoorverbinding tussen Santpoort-Noord en IJmuiden lijkt
voor de derde keer in haar bestaan tot leven te worden gebracht. Sinds 2000
door railliefhebbers die een museumdienst op de lijn willen exploiteren.
Nadat de lijn in 1983 de reizigerstreinen verloor, wekte Lovers Rail de railverbinding
weer tot leven. In 1996 ging de eerste provisorische reizigerstrein weer rijden
met Kennemerstrandexpres als merknaam. Reizigers moesten aan het eindpunt,
via een al even geïmproviseerd perron overstappen op touringcars die
hen uiteindelijk op het strand afzetten.
Lovers onderhield een in alle opzichten geïmproviseerde treindienst
met van NS-Cargo gehuurde diesellocs en oude Belgische rijtuigen. Hier loc
2202 (de 2207 loopt achterop) te IJmuiden aan het noodperron op 17 augustus
1996. Foto: Oege Kleijne.
Slechts twee jaar heeft het avontuur van Lovers Rail op initiatief van zijn
roemruchte directeur Peter Sul geduurd. Sul was als Velsenaar begaan met zijn
lijntje. En de oude, totaal vervallen spoorlijn moet hij, net als zovele liefhebbers,
toch ook gekoesterd hebben.
Ondanks alle warme gevoelens verdwenen de brommende diesellocs met de oude
Belgische rijtuigen en de rust keerde weer.
Twee jaar daarna sloeg een aantal railfans de handen ineen en richtte de Haarlem
IJmuidense Spoorweg Maatschappij op. De afkorting HIJSM is niet toevallig
gekozen. Die stond in de 19de eeuw voor de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij
en dat bedrijf schreef geschiedenis met de aanleg van de eerste spoorlijn
in Nederland: Amsterdam - Haarlem in 1839.
De HIJSM, het initiatief om de lijn naar IJmuiden weer nieuw leven in te blazen,
is als officiële spoorwegmaatschappij door toezichthouder Railned erkend.
Maar dat betekent nog niet dat er binnenkort sprake is van een regelmatige
toeristische treindienst op de IJmuider lijn. De reden is even simpel als
bizar: het wissel in Santpoort-Noord is uit bezuinigingsoverwegingen weggehaald.
En waar geen wissel ligt, is railverkeer niet mogelijk.
'Dames en heren. Kaas- en broodstraat'
De komst van de treinstellen Plan T en V op de IJmuider lijn, de eerste treinstellen met een omroepinstallatie bij NS, betekende voor de machinisten extra werk. Zij moesten de namen van alle 'onderwegstations' omroepen. Echt leuk vonden ze dat niet. Vaak waren de mededelingen van het wel heel bondige soort: Driehuis-Westerveld werd niet zelden als 'Westerveld' omgeroepen, Velsen-Zeeweg heette in het omroepjargon kortweg 'De Zeeweg' en IJmuiden-Julianakade ontkwam niet aan de verkorting 'Julianakade'. Meest populair was de IJmuiden-Casembrootstraat, dat steevast als 'kaas- en broodstraat' werd omgeroepen. En zelfs sommige klanten begonnen na verloop van tijd regelmatig te spreken van de Kaas- en Broodstraat. De arme held Jan van Casembroot had eens moeten weten hoe men in de jaren zeventig zijn naam verbasterde. Trouwens, deze historische held eindigde misschien wel net zo tragisch als de naar hem vernoemde halte: folteringen (vernielingen) werden zijn deel en uiteindelijk werd hij onthoofd.
'Tikkie erbij en lossen maar!'
Als puber-met-tienertoer was de IJmuider lijn een van de meest aantrekkelijke van het NS-net. Niet dat de lijn op zich nu zo bijzonder was, maar de machinisten waren opvallend ontspannen. De reden: 'Ach, hier komen de bazen niet.' En zo kwam het meer dan eens voor dat railbelangstellenden een open cabinedeur aantroffen en meekeken bij de verrichtingen van de meester. De belangstelling bleef niet onopgemerkt en al spoedig kwam de uitnodiging: "Kom maar vent, we hebben hier ook klapbankjes." Wie vaker de lijn bezocht, raakte bekend en werd vaak op het perron al uitgenodigd. "Ach, je bent er weer. Nou, je weet het, als we Haarlem uitrijden, gooi ik de deur wel open." Bij sommige bestuurders mocht je dan opschakelen. Je leerde wat een serieschakeling was en dat veldverzwakking betekende dat het treinstel sneller optrok. Ook remmen werd je geleerd. "Als je veertig bij het begin van het perron rijdt, kom je altijd goed tot stilstand", stelde een machinist 'die de stoomtijd nog had meegemaakt.' Dus mocht je de remkraan bedienen. Die tikte als je hem bewoog. "Ja, hier, rustig tot ongeveer een derde. Ja, prima zo. Ja, doe nog maar twee tikjes. Okee... Stukje terug, nog een paar tikkies terug, ja. Eh... lossen maar." De trein stond stil, zonder al te veel te schokken. "Da's de kunst, knul, zonder dat je een schok voelt landen." De meesters van weleer - de meesten zullen nu inmiddels zijn gepensioneerd - zullen ook met plezier terugdenken aan die jochies die van heinde en verre kwamen om voorin mee te rijden. En die jochies zijn nu volwassen kerels die op zijn minst met evenveel genoegen en soms met weemoed omkijken naar die leuke en spannende periode.