Kronkelige Kippenlijn

Tussen station Ede-Wageningen en Barneveld-Noord loopt een van de zeer weinige Nederlandse lokaalspoorlijnen die in het trotse bezit is van een bovenleiding. Een verbinding die in spoors jargon 'kippenlijn' wordt genoemd. En die bijnaam dankt de lijn aan Barneveld, het centrum voor de pluimveeteelt en waar kippen en eieren vroeger per spoor verladen werden.

Door Oege Kleijne

De lijn slingert door de Gelderse vallei en doet de vooral zomers toeristisch interessante plaatsen Lunteren en Barneveld aan. Interessant voor railliefhebbers is het afwisselende landschap en de pittoreske stationnetjes in Lunteren en Ede-Centrum.



Eigenlijk het enige dat echt herinnert aan de spoorlijn Barneveld - Nijkerk is dit stationsgebouw in Voorthuizen (niet uit te vergroten), op 24 juni 1974. Het staat er nog. Foto: Oege Kleijne.


Wat nu kippenlijn heet, is slechts een gedeelte van een langere verbinding die ooit begon op het station Nijkerk en via minuscule buurtschappen als Driedorp en Appel uiteindelijk Ede bereikte. En het had maar weinig gescheeld of de gehele verbinding was nog slechts in geschiedenisboekjes terug te vinden.

Vele decennia reden op de Kippenlijn deze treinstellen. Hier Plan V 820 als stoptrein Amersfoort - Ede-Wageningen in de verbindingsboog (zie de geschiedenis) bij Barneveld-Noord op 3 september 1995. Foto: Oege Kleijne.

Subsidies
Strijd lijkt het trefwoord bij deze spoorlijn. Strijd bij de aanleg om de subsidies, strijd bij het behoud van de spoorlijn in de jaren dertig en laatstelijk (in de jaren zeventig) strijd om het behoud van historische stationsgebouwen in Lunteren en Ede (Centrum).

Armseinen
Wie de lijn begin jaren zeventig leert kennen, ontdekt een met klassieke armbeveiliging uitgeruste lijn waarop twee treinstellen materieel '46 heen en weer pendelen, soms doorrijdend naar Arnhem vanuit Ede-Wageningen en naar Utrecht vanuit Amersfoort. In de spits kwamen hier ook wel eens vreemdgangers als het toen hypermoderne materieel 64 of een verdwaalde hondekop.

Handbediende overwegen
Doch er heerste in die jaren nog duidelijk die sfeer van de lokaalspoorweg van weleer. Oude stationsgebouwen, vriendelijke stationsbeambten, de toenemende drukte op de stationnetjes als er een trein naderde. En bijna overal handbediende overwegen, met als summum de overwegpost die niet minder dan vier overwegen moest openen en sluiten in Ede.


Bosranden, akkers en weides. Ook in de winter kunnen fraaie foto's gemaakt worden, zoals ten noorden van Lunteren. Treinstel 945 op 30 december 2000. Foto: Oege Kleijne.

Die idylle werd ruw verstoord door plannen om de lijn te rationaliseren. Moderne seinen, op afstand bedienbare wissels en natuurlijk: weg met al die handbediende overwegen.

Vereenvoudiging
Zo gezegd, zo gedaan. Medio jaren zeventig was de vereenvoudigde kippenlijn dan een feit, maar werd aan de performance weinig gedaan. Integendeel: de toch al niet hoge baanvaksnelheid van 80 km/h werd tussen Barneveld-Voorthuizen (nu Barneveld-Noord) en Barneveld-Dorp (nu Barneveld-Centrum) verlaagd tot 60 km/h. Ook in Ede, waar een kilometerslange snelheidsbeperking geldt van 40 km/h, bleef het voor de reizigers allemaal bij het oude. Maar de kosten konden hierdoor wel aanzienlijk worden verlaagd en daar was het eigenlijk allemaal om begonnen. Daardoor kon de Kippenlijn voorlopig worden gered, ook al zouden later discussies over het voortbestaan blijven voortduren.
Sinds december 2006 behoort de NS-exploitatie tot het verleden. Connexxion heeft de aanbesteding gewonnen en mag sindsdien de treindienst verzorgen tussen Ede-Wageningen en Amersfoort. De dienst is nu frequenter en het transferium bij het station Barneveld-Noord vormt een extra impuls voor het reizigersvervoer naar Amersfoort. En: de Kippenlijn heet nu Valleilijn.

Aanrader
Het berijden van de lijn is een aanrader. Juist door het trage tempo hebben railliefhebbers alle tijd om het traject te onderzoeken. Of de trip te combineren met een boswandeling in Lunteren of het museum in het stationsgebouw van Ede-Centrum.

Kilometerbordje
Op het nu opgebroken deel herinnert weinig nog aan een spoors verleden. Het tot eind jaren tachtig in Nijkerk aanwezige kilometerbordje met de aanduiding 0.0, het beginpunt van de lijn in de NS-kilometrering, behoort tot het verleden. En van het baanlichaam is nog zo her en der een moeilijk te vinden stukje over. Alleen in Voorthuizen staat het stationsgebouw er nog.

Spits
Op het nog resterende deel Barneveld Noord - Ede-Wageningen voert Connexxion standaard een halfuurdienst door, waarbij tussen Barneveld Centrum en Amersfoort gedurende grote delen van de werkdag de dienst wordt verdicht tot een kwartierdienst.

Weidelandschap
Fotopunten bestaan er langs de gehele lijn. Bij de aansluiting bij de halte Barneveld-Noord overheerst het weidelandschap, na Barneveld-Centrum opnieuw. Bij Lunteren slingert de baan zich het dorp binnen, omgeven door bos, akkers en een heuvelachtig landschap. Daarna landerijen afgewisseld met beboste stukken.

Dwars door Ede
In Ede sukkelt de trein dwars door de plaats, soms door smalle doorgangen, maar met tal van aardige fotopunten, voor wie er oog voor heeft. Na station Ede-Centrum gaat het wat weidser op het eindpunt aan: Ede-Wageningen.
Waar tot 1968 de goederentram naar Wageningen vertrok. En waar volgens de overleveringen de eerste initiatieven ontstonden voor een tramverbinding tussen de Rijn en de Zuiderzee bij Nijkerk.

Een ongewone gast op de Kippenlijn: het museumtreinstel van de Duitse spoorwegen, type VT 601, bij Barneveld-Noord op 3 september 1995. Foto: Oege Kleijne.

Barneveld-Noord - Ede-Wageningen

Type spoorlijn: lokaalspoorlijn
Benaming: Kippenlijn; sinds 2006: Valleilijn
Lengte van de spoorlijn: ca. 17 km
In dienst: 1902/1903
Exploitatie: Connexxion; sinds december 2006; goederenvervoer door privé-maatschappij naar Barneveld Centrum en DB Schenker (meestal bij omleidingen).
Armseinen: nee.
Materieel (meest voorkomend): Protos-treinstellen van Connexxion en in minder mate Plan V (gehuurd van NS).
Baanvaksnelheid: 80 km/h.
Toeristisch: bossen (Veluwe)
Omgeving (landschappelijk): weides, akkers, heuvelachtig (Lunteren)

De Kippenlijn is een aardig lijntje met oude stationnetjes in Ede-Centrum en Lunteren. Een bezoek aan de lijn gaat prima samen met een boswandeling in Lunteren of Ede-Wageningen.

Geschiedenis in een notendop

Oorspronkelijke verbinding:
Nijkerk-Haven - Nijkerk - Voorthuizen - Ede-Wageningen. (Nijkerk - Nijkerk Haven alleen goederenvervoer).

Indienststelling:
-Barneveld - Ede NRS (nu Ede-Wageningen): 1 mei 1902.
- Barneveld - Nijkerk Haven: 1 december 1903. Totale lengte: ruim 29 km.

Gesloten/open:
Barneveld/Voorthuizen - Nijkerk:
sluiting op 8 augustus 1937. Opbraak enkele maanden daarna.

Nijkerk - Nijkerk Haven:
buiten dienst: 1972; opbraak: 1976. Thans fietspad.

Aanleg verbindingsbaan/elektrificatie:
3 oktober 1937. Dit stukje nieuwe spoorlijn vormt sinds 1937 de verbinding tussen de spoorlijn Ede - Nijkerk en Amersfoort - Apeldoorn. Deze verbindingsbaan wordt nog steeds gebruikt.
Elektrificatie Barneveld-Voorthuizen -Aansluiting - Ede-Wageningen: 1951.

Modernisering beveiliging: 1974.

De halte Barneveld-Voorthuizen aan de verbindingsbaan (zie geschiedenis). De abri typeert de bouwstijl uit de jaren dertig. 12 november 1973. Foto: Oege Kleijne.

Het statige stationsgebouw van Barneveld-Dorp (nu Barneveld-Centrum), net na invoering van de modernisering. Boven de spoorzijde, onder de dorpszijde. Het is het enige gebouw dat aan de modernisering ten offer viel. De abri (links) was nog in aanbouw. 12 november 1973. Foto: Oege Kleijne.

En de voorzijde van 'Barneveld-Dorp'. 12 november 1973. Foto: Oege Kleijne.

De locloods in Barneveld die in 1975 onder de slopershamer viel. De exploitatie van de Kippenlijn is tot 1937 vanuit Barneveld verzorgd, een belangrijke reden waardoor de lijn uiteindelijk in de gevarenzone kwam: het beginnen en eindigen van de diensten in Barneveld zorgden voor veel extra nutteloze treinkilometers. Barneveld, 12 november 1973. Foto: Oege Kleijne..

Net voor de sloop: de restanten van de vroegere halte Ede-Gemeentehuis, van waaruit vele decennia de bomen van de overwegen werden bediend. 12 november 1973. Foto: Oege Kleijne.

Ede-Centrum nog met los- en laadplaats, waarop regelmatig wagons met tractoren aankwamen. Nu museum. 12 november 1973. Foto: Oege Kleijne.

Zoek de verschillen: het vignet van Spoorwegmaatschappij De Veluwe in het stationsgebouw van Ede-Centrum (onder) en Lunteren (boven). Naar verluidt zou de onderste steen zijn overgebracht naar het Spoorwegmuseum. De bovenste steen werd ontdekt en gekoesterd door de familie Landman die het stationsgebouw van Lunteren overnam en daar in de jaren tachtig kunstgalerie De Kippenlijn in vestigde. Beide foto's: 12 november 1973. Met dank aan Ruben Landman.
Foto's: Oege Kleijne.