Leeuwarden - Mooie Paal - Beetgumermolen
Een geschiedenis komt tot leven (3)
Met ingang van 16 mei 1952 namen de NS het
definitieve eigendom van het resterende baanvak over van de
NTM. Aan de trambaan was sedert de exploitatie door de NS in
1939 weinig tot niets gedaan en de bovenbouw van de lijn had
geleden onder het intensieve gebruik. Nadat de lijn in het
bezit van de NS was overgegaan, werden rails en dwarsliggers
vervangen.
Door Oege Kleijne
Ook het zandbed waarin de oude tramrails lagen,
werd vervangen door een ballastbed van kiezel. Dit gebeurde
echter alleen tussen Mooie Paal en Berlikum. Daarmee gaven de NS
impliciet al aan niet meer te willen investeren in het laatste
stukje tot Beetgumermolen. Sluiting dreigde wanneer vervanging
van de bovenbouw op dit gedeelte niet meer kon worden
uitgesteld.
Dezelfde 2420 rijdt nu naar de veiling, 4 april 1958. Foto:
Kees van de Meene.
Kruip-door, sluip-door
De opkomst van de vrachtauto enerzijds en de problemen met het
wegverkeer (de tram moest kruip-door, sluip-door in onder andere
Wier) verkleinden het draagvlak voor verdere exploitatie, maar
helaas ook het imago (langzaam en gevaarlijk, niet meer van deze
tijd). Daarbij kwam nog dat NS nauwelijks wilden investeren in
dit soort lijnen. Wanneer een dergelijk traject dan gesloten zou
worden, dan konden de verladers of ontvangers van goederen - zo
dachten de NS vele decennia lang - wel gebruik maken van nabij
gelegen los- en laadplaatsen. De verladers zouden de
vrachtwagens gaan inschakelen voor het vervoer tussen los- en
laadplaats en bedrijven.
Hoewel dat aanvankelijk inderdaad gebeurde, zagen de truckers
hun kans schoon om het gehele vervoer van bedrijf tot bedrijf te
gaan verzorgen en de NS hadden het nakijken. Het vervoer daalde.
Sluiting in delen
Zo geschiedde ook bij Mooie Paal - Beetgumermolen. Al op 1
december 1957 viel het doek voor het meest zuidelijke deel:
Berlikum De Lijempf - Beetgumermolen, in werkelijkheid reed
echter op 3 januari 1958 daar de laatste goederentram. De
opbraak volgde snel. Niet lang daarna - december 1964 - werd het
ongeveer één kilometer lange stuk van Berlikum naar de
aansluiting De Lijempf (een zuivelfabriek) stilgelegd en
vervolgens opgebroken.
Lot bezegeld
Er was geen houden meer aan. Omdat het aantal vervoerde
goederenwagens gestaag daalde, moest ook het resterende stuk
eraan geloven. Op 22 mei 1966 viel dan ook het doek voor Mooie
Paal Aansluiting - Berlikum. De laatste tram had hier echter al
op 4 mei 1966 gereden. De veiling van dit dorp dat door een
aparte raccordementsspoor met de tramlijn was verbonden, moest
het voortaan zonder railvervoer stellen. In de zomer van 1967
werd de lijn opgebroken. Het definitieve lot van deze lijn was
daarmee bezegeld.
Berlikum door de jaren heen
Tot slot een aantal foto's van het dorp Berlikum, waar de tram
vele decennia het beeld mede bepaalde. Steeds zijn dezelfde
plaatsen gefotografeerd.
Een prachtige plaat van een
NTM-stoomtram die rond 1917 vertrekt richting Leeuwarden van
wat thans het Hemmemaplein
heet. Links is goed het oude tramstation te zien.
Prentbriefkaart: verzameling Wietse Hoekstra.
Kees van de Meene maakte de foto
op vrijwel dezelfde plek met loc 2420 op 4 april 1958. Het
tramstation van Berlikum is inmiddels afgebroken en daar staat
een bus van de Leeuwarder Auto Bus Onderneming (LABO). De Vivo
(ooit een van de eerste supermarktketens) is niet meer, net
als de tram trouwens.
Anno 2002 (5 oktober) is het weer donker en het miezelt. We
schrijven 5 oktober 2002, dus bijna 45 jaar later. De Vivo is
vervangen door een cafetaria. Waar de bestelbus staat, lagen
vroeger de tramrails. Foto: Oege Kleijne..
Nog een keer de Vivo (de fiets tegen het raam), maar nu kijken
we richting Leeuwarden. De 2420 keert terug naar Mooie Paal en
Stiens. Met een redelijk lange goederentrein. Op 4 april 1958
was het gedeelte naar Beetgumermolen al dicht. Foto: Kees van de
Meene. Dit is dezelfde plek (zie de rechter kolom) als waar de
locomotor rijdt op de foto van Lieuwe van der Leij.
Anno 2002, op exact dezelfde plaats. Niets herinnert hier
meer aan het prachtige stationsgebouw en de tram die, zeker in
het begin, de streek werkgelegenheid, betere
exportmogelijkheden en de nodige welvaart bracht.
Foto: Oege Kleijne.
|
Alle dakgoten eraf...
Het was voor de bewoners van het gehucht Wier
altijd uitkijken met de tram. Zeker voor degenen die direct
aan de tramlijn woonden. De tram reed namelijk rakelings langs
de huizen. Lieuwe van der Leij,
spoorwegkenner en toentertijd streekgenoot, herinnert zich de
tram nog als de dag van gisteren. Het moet zo rond 1964 zijn
geweest dat de tram een ledige kolenwagon vervoerde waarvan de
deuren niet goed waren gesloten. Hierdoor raakte de bovenkant
van de deur de zijkant van de huizen waardoor alle dakgoten
werden losgerukt.
De goederentram rijdt in Wier
rakelings langs de huizen. Op een kwade dat kostte dit
veel huizen hun regengoot. Foto: Lieuwe van der Leij, 11
mei 1967. De achterste wagon is een zogeheten
conducteurs-wagen, in jargon een Dg.
Een bewoner die het allemaal had zien gebeuren, stapte
vervolgens in zijn auto, reed de tram achterna en stelde het
treinpersoneel op de hoogte van de aangerichte schade." Het
zal er wel op uitgedraaid zijn dat alle bewoners langs de
tramlijn in Wier nieuwe dakgoten kregen, op kosten van de NS,
welteverstaan…
Stoom- en diesellocs
De goederendienst werd al in de
jaren twintig op deze lijn verzorgd door van NS gehuurde
stoomlocomotieven. Na de opening van de verbindingsbaan bij
Mooie Paal zouden hier ook af en toe locomotoren zijn ingezet.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de diensten verricht
door lichte stoomlocs. De railverbinding was immers als
tramlijn aangelegd en stond geen hoge asdruk toe. Na de
verbetering van de bovenbouw in de jaren vijftig was ook
regelmatig de serie 2400/2500 te gast op de lijn, aangevuld
met geregelde diensten met een locomotor.
Van NTM naar NS en weer terug
De exploitatie van de Beetgumermolen - Mooie Paal was sinds 15
augustus 1939 voor rekening en risico van de NS. De NTM kreeg
voor het gebruik een vergoeding. Het eigendom van deze tramlijn
ging op 5 oktober 1947 over naar de NS. Maar al kort daarop
keerde het eigendom van de lijn weer terug bij de
tramwegmaatschappij. De NTM had namelijk via het eigendom de
mogelijkheid eigen medewerkers die niet elders geplaatst konden
worden, weer in te zetten. Toen er genoeg medewerkers
gepensioneerd waren, herkreeg NS weer het eigendom van de lijn
op 16 mei 1952.
Bronnen:
Personen:
•Wietse Hoekstra;
•Lieuwe van der Leij;
•Kees van de Meene.
Boeken en artikelen:
•Friesland rond per tram - 1880 - 1948 , J.J. Tiedeman en
J.J. Buikstra;
•De Noord-Friesche Locaalspoorweg-Maatschappij, Op de
Rails, oktober 1967, D.G.W. Mol;
•De NTM-tramlijn Leeuwarden - St.-Jacobi Parochie, Op de
Rails, november 1967, R. Ankersmit en J.G.C. van de Meene;
•Sporen in de tijd - 150 jaar spoorwegen in beeld;
NVBS-boekenreeks deel 16, Uitgave NVBS.
Een opbraaktram met locomotor 234 rijdt op 11 mei 1967 van de
veiling van Berlikum terug naar Mooie Paal, midden in het dorp
van Berlikum. De Vivo-winkel is op de foto niet te zien, maar
wordt bevoorraad door een Coca-Cola-auto.
Overigens waren de NS in mei 1967 bezig met het opbreken van
raccordementslijn tussen Berlikum en de veiling. De opbraak van
de lijn naar Mooie Paal-Aansluiting volgde aansluitend in juni
en juli van dat jaar. Foto: Lieuwe van der Leij.
Met bijzondere dank aan:
Roef Ankersmit, Hans Elzinga, Roelof Hamoen, Wietse
Hoekstra(†), Lieuwe van der Leij, K. Okkinga (†), mw. S.
Okkinga-Bosman(†), Kees van de Meene en Wytze Wijbenga.
|