De laatste jaren van de Noord-Friesche (2)

Meer informatie:

Op deze website:

Overzicht alle bijdragen Noord-Friesland

NFLS (7):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (8):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (9):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (10): Anekdotes over de Noord-Friesche

De laatste jaren van de Noord-Friesche (2)

Van Heiloo via Leeuwarden naar...
Stiens

Een stilleven: roestige rails, geflankeerd door welig tierend onkruid. Alsof de laatste trein jaren tevoren had gereden. En een lijntje dat wegliep naar een schier eindeloos, verstild landschap. Leeuwarden Halte anno 1982. Hier raakte Hans Elzinga gefascineerd door het laatste stukje van de vroegere 'Noord-Friese', het lijntje Leeuwarden - Stiens. Op deze en volgende pagina's doet hij kond van zijn belevenissen op en rond 'zijn' spoortje en vult die zo hier en daar aan met terugblikken in de geschiedenis.

Door Hans Elzinga

Leeuwarden Halte, begin jaren tachtig. Het stationsgebouw is weg. Doch op de een of andere manier hangt hier nog de sfeer van vroeger. In gedachten ga je terug naar vóór 1935 en stel je je voor hoe het er hier vroeger aan toe moest zijn gegaan. Een wachter die de bomen bedient, reizigers die zich op het halteperronnetje opstellen in afwachting van de trein naar huis. En even dat moment van hectiek: de trein komt aan, de bomen gaan dicht, de seinarm schiet schuin omhoog en het fluitsignaal klinkt. De boemel zet zich sissend in beweging, de paar rijtuigen verdwijnen snel het fraaie, serene Noord-Friese platteland in. En de rust keert weer.

Een stilleven in de Friese hoofdstad, schitterend gefotografeerd door J.G.C. van de Meene op 4 april 1958. Zelfs toen het stationsgebouw in de jaren zeventig werd afgebroken en het voorsein was verdwenen, kon je hier de lokaalspoor-atmosfeer nog opsnuiven.

Feestelijkheden
Natuurlijk kende ik de lijn naar Stiens enigszins. Vanuit mijn woonplaats Heiloo ging het met enige regelmaat naar de Friese hoofdstad. Op bezoek bij opa's en oma's. De eerste, wat grondiger kennismaking gebeurde met grote haast. In 1976 werd Heiloo opgeschrikt door een dieselloc van de serie 2200 met een sleep wagons van de Stoomtram Hoorn - Medemblik. Navraag leerde dat deze bijzondere trein richting Leeuwarden onderweg was om niet minder dan tien dagen lang tussen de Friese hoofdstad en Stiens te pendelen. Aanleiding daarvoor waren feestelijkheden ter afsluiting van het opknappen van de lijn en het ZPC-complex in Stiens in het kader van een werkgelegenheidsproject. Dus zo snel mogelijk de trein naar Leeuwarden genomen, want zo'n kans laat je je natuurlijk niet ontgaan.

De eerste echte kennismaking van de Noord-Friese was tijdens de speciale ritten tussen Leeuwarden en Stiens ter gelegenheid van de ingebruikname van het vernieuwde spoor, een werkgelegenheidsproject, tussen beide plaatsen. Hier loc LTM 21 over de brug over de Harlinger Trekvaart in Leeuwarden op 1 mei 1976. Foto: Hans Elzinga.

Leeuwarden Halte
Later zou ik dus terugkeren naar Leeuwarden Halte. Inmiddels was Leeuwarden mijn woonplaats geworden. Maar wat wist je als spoorwegliefhebber in het begin nu helemaal van zo'n lijntje? De zwaar verroeste rails in het voorjaar zouden je onmiddellijk doen geloven dat treinen op deze lijn voltooid verleden tijd waren. Van aardappelcampagnes en perioden van druk goederenvervoer in het najaar en de winter had je als inwoner van het Noord-Hollandse Heiloo geen weet. Wel van VAM-treinen naar Den Helder en ook van materieel '46 in de spits. Daarover wist je bijna alles.

Ernstig verknocht
Tot je op een dag het geluid van brullende dieselmotoren van een 2400 meende te horen. Bij de lijn aangekomen was er geen trein meer te zien, maar de gladde rails hadden de trein verraden. Sindsdien ben ik ernstig aan de lijn verknocht geraakt, wat resulteerde in vele fietstochten in vaak verlengde middagpauzes. Op de een of andere manier was zo'n goederentrein met toen zo'n tien tot twaalf wagens iets bijzonders. Maar de komst van reizigersmaterieel op het Noord-Friese lijntje ervoer je als een hoogtepunt.
De eerste keer was dat op 4 juni 1984. Leerlingen van de Technische School hadden een haalbaarheidsonderzoek gedaan naar een herkansing voor de lijn naar Stiens. En hoe kun je zo'n project beter afsluiten dan door met de 3212 twee keer heen en weer te rijden op het onderzoeksobject?

Vermoedelijk de laatste keer dat een zogenoemde Blauwe Engel de lijn bereed. Treinstel 171 in Leeuwarden met een groep Engelsen die lokaallijntjes en goederenspoorlijnen wilden berijden. 25 september 1987. Foto: Hans Elzinga.

Blauwe Engelen
Het zou niet bij die ene personenrit blijven. Het bestaan van dit restant van het ooit zo omvangrijke Noord-Friese lokaalspoornet was zelfs tot in het Verenigd Koninkrijk doorgedrongen getuige een Britse spoorwegclub die met een Blauwe Engel (de 171) op 25 september 1987 de rit naar Stiens waagde. Het was trouwens niet voor het eerst dat DE-2-en, zoals dit type officieel bij de NS te boek stond, op de Noord-Friese te zien waren. Eerder reden er Blauwe Engelen naar Dokkum in het kader van de zogeheten opdooiritten, zoals in 1956.

Het spoortje naar Stiens onder de draad?

Zou het ooit elektrisch naar Stiens gaan? Nou, er bestonden wel plannen voor een sneltram, maar van de realisering is weinig terechtgekomen. Toch waren er tot tweemaal toe elektrische voertuigen op deze lijn. Tot mijn verbazing ontdekte ik op 29 september 1982 twee treinstellen van het type mat '46 (234 en 237) ter hoogte van de Frieslandhal. Deze stellen werden mishandeld bij een brandweeroefening, alvorens onder handen te worden genomen door een professionele sloper.

Treinstellen 234 en 237 na mishandeling door de brandweer nabij de Frieslandhal in Leeuwarden op 29 september 1982. Nadien werden de treinstellen naar een professionele sloper gebracht. Foto: Hans Elzinga.

Zo'n zeven jaar later ontving het Stienser lijntje weer een elektrische gast in de vorm van locomotief 1216. Bij een rangeermanoeuvre werd de Leeuwarder containertrein door een stootblok heen gedrukt. Om ruimte te maken werd het voorste deel van de trein, inclusief statige eloc, tijdelijk geparkeerd op de lijn naar Stiens.

Een 1200 terugkomend uit Stiens? Nee, deze trein werd even op de Stienser lijn 'geparkeerd' om ruimte te maken na een ongeval op het emplacement Leeuwarden op 18 november 1989. Foto: Hans Elzinga.

Lees verder in deel 7.

Eindredactie: Oege Kleijne, Roelof Hamoen

Met dank aan:
Hans Elzinga, Bert de Graaf, Wim Hoekema, Bart Peters en Wytze Wijbenga.