De laatste jaren van de Noord-Friesche (5)

Meer informatie:

Op deze website:

Overzicht alle bijdragen Noord-Friesland

De geschiedenis van de Noord-Friese lijntjes in vogelvlucht

NFLS (1):
De eerste kennismaking met de Noord-Friese lijntjes

NFLS (2): Spoorzoeken met een rijke oogst

NFLS (3):
Een rit op de piepertrein

NFLS (4):
De Noord-Friese? Het wordt nooit meer zoals vroeger!

NFLS (5):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (6):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (7):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (8):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (9):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (10): Anekdotes over de Noord-Friesche

Eindredactie:
Oege Kleijne,
Roelof Hamoen

Met dank aan:
Hans Elzinga, Bert de Graaf, Wim Hoekema, Bart Peters en Wytze Wijbenga.

Het tijdperk van de sikken

Het gestaag teruglopende goederenverkeer op de lijn naar Stiens noopte de spoorwegen tot kostenbesparing. Om die reden werd in de zomer van 1993 besloten een locomotief serie 600 of een locomotor de treinen naar en van Stiens te laten trekken. Dergelijke trekkrachten mochten door een rangeerder worden bediend en daarmee spaarde men een dure machinist uit.

Door Hans Elzinga

De kleine locomotoren, in jargon 'sikken' genaamd, bleken sterk genoeg om het geringe goederenvervoer in de aardappelcampagne te verzorgen. Maar hun inzet bleef niet beperkt tot de aardappeltreinen. In de zomer ging zo'n sik naar Stiens met een zogeheten hekkelmachine, waardoor de spoorsloten langs het traject weer op diepte werden gebracht. Dat was een klus van enkele dagen.

Ook in de jaren tachtig al een zeldzaamheid: een hekkeltrein. Hier locomotor ('sik') 341 met zo'n trein tussen Leeuwarden en Jelsum op 27 september 1989. Foto: Hans Elzinga.

Nog maar tien kilometer
Al eerder waren sikken te zien op de lijn. Zo werd begin juli 1989 het uithaalspoor in Stiens, ooit onderdeel van de lijn naar Dokkum, ingekort om plaats te maken voor een nieuwe woonwijk. Sik 346 viel de eer te beurt de rails en biels af te voeren. De locomotor overnachtte op het ZPC-terrein. Door de opbraak kwam de nog resterende lengte van de NFLS overigens op precies tien kilometer uit.

Sikken werden voor allerlei klusjes op de Noord-Friese gebruikt. Hier biedt sik 346 hulp bij het verbreden van een overweg te Britsum. Het dichtgegroeide spoor geeft aan dat hier al lang niet meer tegen onkruid gespoten is. Dat zou echter een jaar later gebeuren. Britsum, 5 juli 1989. Foto: Hans Elzinga.

Over geiten en sikken
Ook de jaarlijkse kleine sproeitrein, waarmee het onkruid op en langs de baan werd verdelgd, behoorde tot de taken van de 'NFLS-sik'. Op 22 mei 1991 waren maar liefst twee sikken nodig voor de ketelwagen met cabine. Het ZPC-raccordement kon niet gedaan worden omdat er allerlei spullen op de rails lagen. Overigens dienden verscheidene geiten (!) van de rails in Stiens verwijderd te worden, alvorens de sikken hun werk konden doen.

Combitrein
Een jaar eerder was de samenstelling ook interessant. Op 17 mei 1990 kon ik meerijden op een gecombineerde sproei- en grindtrein. De laatste was nodig om grind bij te storten op plekken op de baan waar dat nodig was. Precies om 9.00 uur vertrok de trein, bestaande uit sik 341, sproeiwagen en bijbehorende gesloten goederenwagen (Gs) en drie blauwe zelflossers. Op de heenweg werd na verwijdering van een aantal schapen nabij de Harlinger Trekvaart, vrolijk gesproeid en na afkoppeling van de zelflossers en de Gs op het 'emplacement' van Stiens werden de beide stootblokken op het ZPC-terrein nu wel door de sproeiwagen aangetikt.

Daar is hij dan: de sproeitrein. Om dat er ook grind moest worden gestort, werden beide treinen gecombineerd en ging het gezamenlijk op Stiens aan. Hier locomotor 341 nabij Stiens op 17 mei 1990. Foto: Hans Elzinga.

Ford Sierra
Na het weer opvissen van de zelflossers zouden we net werk vertrekken toen een stofwolk zichtbaar werd met er vooruit iets wat op een zwarte Ford Sierra leek. Uit gebaren kon worden opgemaakt dat het niet de bedoeling was dat we weer zouden wegrijden. De kofferbak ging open en er kwamen twee remhefbomen uit voor de 341.
"Ja, we waren al in Leeuwarden geweest, maar we hoorden dat de sik zich in Stiens bevond", verklaarde een van de mannen in de auto.

Tot tegen het stootblok aan werd er gesproeid. Maar na gedane zaken kon er nog niet huiswaarts gekeerd worden. Locomotor 341 bij de ZPC te Stiens op 17 mei 1990. Foto: Hans Elzinga.

Mopperen
De sikmachinist begon te mopperen, want hij zag zijn vrije middag in het water vallen. Eerst was hij pas op het laatste moment op de hoogte gebracht van het feit dat er op de terugweg grind gestort moest worden en nu moesten die vermaledijde hefbomen ook nog eens worden vervangen. Dat moest snel gebeuren, omdat er haarscheurtjes ontdekt waren en de sik met die hefbomen de gehele trein moet beremmen. Het viel gelukkig mee. Het klusje was snel geklaard.
Bij Jelsum werd het grind gestort, daar waar enkele dagen tevoren vijf overwegen waren vernieuwd. Ook de aansluiting van de vuurwerkopslag in Leeuwarden werd op een flinke portie steenslag getrakteerd. Rond half een kwam het emplacement van de Friese hoofdstad in zicht en konden de sik en zijn bestuurder zich wijden aan hun welverdiende vrije middag.

Geen sik
Maar niet altijd ging het zo gladjes als toen. Toen op 28 oktober 1993 de eerste wagens zich aandienden voor Stiens, was er evenwel geen sik voor de trein te vinden. Voorlopig was er nog een machinist en een loc serie 6400 beschikbaar. Pas op 22 november reed voor het eerst een aardappeltrein met een locomotor. Een jaar later - het laatste seizoen dat er gereden werd - trok sik 259 de eerste wagen pas op 8 november naar Stiens.

De eerste rit van de aardappelcampagne naar Stiens. Om dat er nog geen 'sik' beschikbaar was, werd 'in arren moede' een 6400 ingezet. Overigens hadden de veebezitters nog niet op de komst van de trein gerekend. Het treinpersoneel moest de schapen verwijderen. Loc 6432 in Leeuwarden op 28 oktober 1993. Foto: Hans Elzinga.

Langste trein
De langste trein achter een sik reed op 27 november 1994. Sik 341 maakte in Stiens zijn opwachting met niet minder dan acht beladen wagens. Er gloorde weer een beetje hoop voor de lijn. Eind januari 1995 verscheen sik 249 ten tonele. Dit locje was vroeger veel in het noorden te vinden en niet minder dan vijftien jaar ouder dan de andere dienstdoende sikken. Het bouwjaar: 1935! Een doorn in het oog was dat deze sik van onder tot boven onder de graffiti zat. Er zat dus maar een ding op. De volgende dag toog ik met een pot graffiti remover naar de goederendienst en na een toestemmend gebaar en drie uur werk, was ie weer om te zoenen. En nu maar hopen dat de sik ook nog zou worden ingezet naar Stiens…
Op 24 februari werden er nog drie goederenwagons beladen in Stiens en daarmee zou de laatste echte goederentrein op de lijn naar Stiens een feit zijn geweest. Maar het liep even anders.

Locomotor 343 rangeert tijdens de op een na laatste aardappelcampagne te Stiens met rechts het voormalige stationsgebouw. Voor het personeel was het helemaal geen pretje om buiten op de treeplank in de ijzige koude de rit Leeuwarden - Stiens te maken. Stiens, 23 november 1993. Foto: Hans Elzinga.

Rottende aardappelen
Tot mijn verbazing kwam op 11 april 1995 achter loc 1213 een wagon boomstammen voor Harlingen (in die tijd heel bijzonder) en een Franse koelwagen in Leeuwarden aan. Deze wagon bleek niet leeg, zoals gebruikelijk, maar zat vol ondeugdelijke (rottende) aardappelen die vermoedelijk ergens in Kroatië te lang op een emplacement had gestaan en bij afzender ZPC diende te worden terugbezorgd. Zonder het te weten fotografeerde ik de dag erop de allerlaatste trein op de lijn naar Stiens. En de lege Franse koelwagen? Eind oktober, dus bijna een half jaar later, stond die nog op het emplacement te Leeuwarden.

Domper
In november 1995 werd de laatste hoop op vervoer naar Stiens definitief de grond ingeslagen. De ZPC gaf te kennen niet meer van het lijntje gebruik te zullen maken. Wat een domper! Aan de andere kant was ik blij dat ik de jaren daarvoor zo vaak langs de lijn had vertoefd en misschien wel alle dwarsliggers en rails op de dia's kan natellen. Het blijken dierbare herinneringen.

Een rangeerder zwaait ten teken van het definitieve afscheid. De 'sik' (341) heeft de laatste wagen afgehaald bij de ZPC in Stiens en brengt die terug naar Leeuwarden. Ondanks geruchten over een herleving van het spoorvervoer op de lijn, zijn de spoorse geluiden op de lijn sindsdien verstomd. Leeuwarden, nabij de Harlinger Trekvaart, 12 april 1995. Foto: Hans Elzinga.

Lees verder in deel 10.