Anekdotes over de Noord-Friesche

Meer informatie:

Op deze website:

Overzicht alle bijdragen Noord-Friesland

De geschiedenis van de Noord-Friese lijntjes in vogelvlucht (1)

De geschiedenis van de Noord-Friese lijntjes in vogelvlucht (2)

Belevenissen:

NFLS (1):
De eerste kennismaking met de Noord-Friese lijntjes

NFLS (2): Spoorzoeken met een rijke oogst

NFLS (3):
Een rit op de piepertrein

NFLS (4):
De Noord-Friese? Het wordt nooit meer zoals vroeger!

NFLS (5):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (6):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (7):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (8):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (9):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (10): Anekdotes over de Noord-Friesche

Eindredactie:
Oege Kleijne,
Roelof Hamoen

Met dank aan:
Hans Elzinga, Bert de Graaf, Wim Hoekema, Bart Peters en Wytze Wijbenga.

Anekdotes over de 'Noord-Friesche'

Over gratis jenever, het strafdepot Stiens en
illegale goederentransporten

De exploitatie van de spoorlijnen ten noorden van Leeuwarden geschiedde, tot de opheffing van het depot in 1928, grotendeels vanuit Stiens. Vanuit dit depot begonnen de locomotiefdiensten en eindigden daar ook. "Maar Stiens was ook een strafdepot, er werd enorm gevloekt en men lustte wel een gratis borreltje."

Door Oege Kleijne

Ook nadat de Hollandse IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM) in 1905 de exploitatie van de 'Noord-Friesche' had overgenomen, bleef Stiens het depot vanwaaruit de diensten werden gereden. "Het waren lange dagen die het treinpersoneel moest maken en velen deden dat met de nodige tegenzin. Een deel van de daar gestationeerde medewerkers was namelijk voor straf naar Stiens overgeplaatst", vertelt NFLS-kenner Wietse Hoekstra, die in 2009 is overleden en als kind nog de personentreinen heeft zien rijden.

Stiens, zo rond 1910, met perronkap en trein uit de richting Tzummarum. Vermoedelijk al kort na de overname door de HSM werd deze plaats gebruikt als strafdepot voor HSM-medewerkers. Prentbriefkaart. Verzameling: Wietse Hoekstra.

Strafdepot
De overplaatsing naar een zogeheten strafdepot was meestal het gevolg van disciplinaire maatregelen die tegen een bepaalde medewerker werden genomen. En zeker in het begin van de twintigste eeuw hoefde er maar weinig te gebeuren of het op militaire leest geschoeide spoorwegbedrijf nam maatregelen tegen een medewerker. De naar Stiens overgeplaatste medewerkers ontdekten al snel dat het toch gezellig was in het Noord-Friese depot.

NFLS-kenner Wietse Hoekstra voor zijn huis in Minnertsga, oktober 2002. In de tuin tastbare herinneringen aan de NFLS, zoals een stuk rails, een kilometerpaal en een deel van een wissel uit Dokkum. Foto: Oege Kleijne.

Publiek geheim
Maar ondanks de strenge discipline heerste op de 'Noord-Friesche' onderling een vrijbuiterige sfeer. "Vooral in de jaren twintig en dertig was het een gezellige boel, zeker toen het onder het personeel een publiek geheim was dat er te snoepen viel van jenever die in houten vaten vervoerd werd", vertelt Hoekstra met ingetogen humor. "De truc werkte aldus. Met een priem of een ander scherp voorwerp werd een gaatje net onder de spiegel (het bovenste stuk van de ton) geboord. Uit dit gaatje kwam het kostbare goedje en de glaasjes of beter de mokken werden gevuld. En niemand die het merkte." Toch leek de drank nauwelijks effect te hebben gehad op de veilige afwikkeling van het verkeer, in ieder geval is er nooit een verband aangetoond tussen het drankgebruik en ongelukken.

De NFLS werd vooral gebruikt voor het vervoer van landbouwproducten, die op tal van plaatsen werden overgeslagen op de trein, zoals hier in de spoorhaven van Minnertsga, zo rond 1920. Maar als spoorweg-personeel enkele koolrapen meenam, kwam hen dat duur te staan. Fotograaf onbekend; verzameling Wietse Hoekstra.

Ontslagen
Hoekstra mag graag vertellen over zijn lijntjes. "Het was eigenlijk heel dubbel. Aan de ene kant was het een zeer gedisciplineerd bedrijf, aan de andere kant wist men met de te vervoeren jenever wel raad en werd er enorm gevloekt. Maar ik kan me ook nog een verhaal herinneren van een rangeerder die twee koolrapen van een wagen had meegenomen en die vervolgens werd ontslagen!"

Illegaal transport
Toen het reizigersverkeer was beëindigd, boette het Noord-Friese spoorwegbedrijfje nauwelijks aan gemoedelijkheid in. De spoorwegmensen kenden elkaar, kenden de klanten en men wist wat men aan elkaar had. De goederen die de buurtgoederentrein vervoerden, waren vooral landbouwproducten. Aardappelen, kunstmest, koolrapen en soms kolen.
"In Minnertsga", zo vertelt Hoekstra verder, "moesten we regelmatig koolrapen verzenden. Nu lag het stuk land wat verder van het station, maar wel direct langs de lijn. De wagon die moest worden beladen werd, nadat de buurtgoederentrein uit het zicht was verdwenen, met vier man naar de akker geduwd. Natuurlijk mocht dat niet, maar het was wel de slimste manier om geen extra kosten voor bijvoorbeeld een vrachtauto te maken. Was nu de wagon beladen, dan werd die - nu met veel meer moeite - door dezelfde mannen weer teruggeduwd en weer keurig op de los- en laadplaats gedeponeerd."
Of de spoormensen hier een oogje dichtknepen of dat ze gewoon geen weet hadden van dit illegale vervoer, vermeldt de geschiedenis niet.

Ternaard met gemengde trein, waarmee zowel goederen als personen werden vervoerd. Mogelijk dateert het voordeeltje voor het personeel - voor weinig geld een wintervoorraad aardappelen - al vanaf de beginperiode. Prentbriefkaart genomen rond 1915. Verzameling Wietse Hoekstra.

Voordeeltjes
De gemoedelijke sfeer op de Noord-Friese lijntjes uitte zich soms ook in voordeeltjes. Zo profiteerde het treinpersoneel van de goede contacten met de plaatselijke boeren. In de herfst, wanneer de eerste aardappelen werden geoogst, kon het treinpersoneel heel goedkoop aan een hele wintervoorraad komen. Aardappen van hoge kwaliteit. Zelfs tot in de jaren zeventig werd aan deze traditie vastgehouden.

Loc 2460 met een koelwagen met aardappelen in Ternaard op 9 februari 1973. Het was het laatste jaar dat NS-personeel voor een prikkie aan aardappelen konden komen, want op 1 januari 1974 werd het deel Holwerd - Hantum gesloten. Toch zou er nog een rit na de sluiting plaatsvinden. Met niet zo'n beste afloop trouwens. Foto: Wietse Hoekstra.

Met de losse loc
Hoekstra: "Helaas werden steeds meer los- en laadplaatsen en delen van de lijnen gesloten. Dat leidde soms tot onverwacht moeilijkheden. Zo ontdekte het personeel van een trein die nog maar tot Holwerd ging, dat zij hun wintervoorraad aardappelen zouden mislopen. Die werd altijd opgehaald in Ternaard, even verder op de lijn. Probleem was dat de lijn tussen Holwerd en Hantum sinds 1 januari 1974 officieel gesloten was. De sporen lagen zeker nog tot Ternaard, wist het treinpersoneel. Dus werden de stoute schoenen aangetrokken en ging men met de losse loc op weg. Maar het lot bleek het treinpersoneel niet gunstig gezind, want even voor Ternaard lette een bestuurder van een lelijke eend niet op en kwam dus in onzachte aanraking met de trein. Tja, en dat op een officieel gesloten lijn!"
Hoe deze geschiedenis - die Hoekstra hoorde van een bevriende rangeerder - is afgelopen, is niet bekend. Wel is zeker dat het gebeurde de krant niet haalde. En of het treinpersoneel inderdaad aan de wintervoorraad aardappelen kwam, die dag in het najaar van 1974, zullen maar heel weinigen weten.

Loc 2440 met koelwagons te Ternaard die net ontdaan zijn van ijs. Hier kon het treinpersoneel tegen betaling van een geringe vergoeding ook hun privévoorraad aardappelen voor de winter inslaan. Toen de lijn gesloten was, ontstond er een probleem dat slim werd opgelost. De rails lagen er immers nog... Foto: Wietse Hoekstra, 18 december 1972.